102 De oudste morele oordelen

Hoe, gaan wij eigenlijk te werk bij de handeling van iemand in onze nabijheid?-Eerst kijken wij wat er voor ons uit voortvloeit-wij zien haar uitsluitend onder dit gezichtspunt. Deze werking vatten wij op als de bedoeling van de handeling-en tenslotte ken­nen wij iemand het hebben van zulke bedoelingen toe als duurzame eigenschap en noemen hem bijvoorbeeld voor­taan 'een schadelijk mens'. Drievoudige dwaling! Drie­voudige oeroude misgreep! Misschien ons erfgoed van de dieren en hun beoordelingsvermogen! Is niet de oorsprong van alle moraal te vinden in die afschuwelijke kleine con­clusies: 'Wat mij schaadt, dat is iets slechts (op zichzelf beschouwd schadelijk); wat mij baat, dat is iets goeds (op zichzelf beschouwd weldadig en nuttig); wat mij eenmaal of enige malen schaadt, dat is het vijandige als zodanig; wat mij eenmaal of enige malen baat, dat is het vriendelijke als zodanig.' O pudenda origo!3° Betekent dit niet: dat wij de armzalige, incidentele, dikwijls toevallige relatie van een ander met ons, tot diens wezen, het meest wezenlijke, ver­klaren en dus beweren dat hij tegenover iedereen en te­genover zichzelf uitsluitend in staat is tot relaties als waarmee wij eenmaal of enige malen te maken hebben ge­had? En steekt achter deze onvervalste dwaasheid niet ook nog de onbescheidenste van alle bijbedoelingen, dat wij zelf wel het principe van het goede moeten zijn, om­dat goed en slecht aan ons worden afgemeten?